مساجد قدیمی نهاوند

حسین حیدری

درسال های گذشته تحقیقات مفصل و نوشته های متعددی از مسائل مختلف از جمله سیاسی، تاریخی، اجتماعی نهاوند در فصل نامه ها، مجلات و کتاب های زیادی منتشر شده است. دست یابی به برخی اطلاعات جدید بخصوص درباره اماکن تاریخی نهاوند مرا برآن واداشت این منابع جدید را با همشهریان نهاوندی به اشتراک بگذارم. باجمع بندی مطالب تاریخی و برخی توضیحات می توان تصویرکاملتری از بناهای تاریخی فوق ارائه داد و از بروز برخی اشتباهاتی که به مقالات وکتاب های نویسندگان نهاوندی وغیر نهاوندی راه یافته جلوگیری کرد.

این منابع جدید درخصوص کتیبه ای نو یافته در خصوص مسجدی در قیصریه، شناسایی واقفین مدرسه علمیه واقع در راسته میرزا آقا، قدیمی ترین منابع درباره مساجد جمعه و امام جمعه نهاوند در قرون اولیه اسلامی و بررسی مجدد چند صفحه اطلاعات در خصوص امکاکن تاریخی نهاوند ضمیمه کتاب دیوان امید نهاوندی (1326 قمری، مطابق با 1287 شمسی) خواهد بود.

مساجد نهاوند :

با توجه به وقوع جنگ نهاوند در سال 21 هجری و اشاعه ی فرهنگ اسلامی به نهاوند، این شهر از اولین شهرهای ایران بود که تحت تاثیر فرهنگ جدید قرار گرفت و بالطبع ساخت مسجد از آثار این حضور بوده است. از قدیمی ترین نوشته ها و اشارات به مساجد نهاوند می توان ؛ در کتاب مسالک الممالک اصطخری (قرن سوم ) دید که نهاوند را دارای دو مسجد آدینه یکی نو و یکی کهن (عتیق) آورده ، همچنین در کتاب حدود العالم من المشرق الی المغرب ( قرن چهارم ) اشاره شده است : (مدينة بها مسجدان جامعان. ذات نعم وفيرة، يرتفع منها الزعفران و الفواكه الطيبة). ابواسحاق ابراهیم ابن حوقل در سفر نامه خود به نام « صوره الارض» (قرن سوم ) نهاوند را دارای دو مسجد جامع دانسته و یکی را قدیمی و دیگری را جدید .

قدیمی ترین سندی که به (امام مسجد جامع) اشاره شده است؛ در مختصر تاریخ دمشق است که علی بن محمد بن عامر بن عمرو ابوالحسن النهاوندی (المتوفی :338 ه )را امام جامع نهاوند دانسته است: مسجد قیصریه در سال 1398 گزارشی از سازمان میراث فرهنگی همدان منتشرو از ثبت سنگ حجاری شده مسجدی در قیصریه نهاوند گزارش شد .

در گزارش مذکور آمده است : «این سنگ حجاری شده با ابعاد طول 78 سانتی متر و عرض 53 سانتی متر و ضخامت 5 سانتی متر در سال 1398 در مدرسه ای در منطقه قیصریه نهاوند بدست آمده و به میراث فرهنگی همدان منتقل و با شماره اموال 2050 در مخزن امن اموال فرهنگی و تاریخی اداره کل میراث فرهنگی همدان نگهداری می شود .

ضمناً این سنگ حجاری شده به شماره 1602 تاریخ 28-11-1398 به ثبت میراث فرهنگی کشور رسیده است .» کتیبه : بسم الله الرحمن الرحیم . دستور داد به ساخت عمارت و دو مسجد تابستانی و زمستانی توسط ضعیف فقیر و راه یافته به سوی خدا . امیر فخر الدین ابراهیم بن صدر سعید شمس الدین ابی بکر صفوی. که مورد قبول واقع شود خیرات او .در شعبان 718 قمری

نکات مهم:

1.در بین خطوط به اندازه کوچکتر ازکلماتی مانند الله استفاده شده است .

2.استفاده از صفت (صفوی) سالها پیش از تشکیل دولت صفوی جالب توجه است .

3. کلمه (الخانی ) به معنی خانه ، کاروانسرا ، دکان و در این متن اشاره به عمارت بزرگ است.

4.تاریخ متن کتیبه به اوائل دوران حکومت ایلخانیان می رسد.

5.احتمالا امیر ابراهیم بن صدر حاکم نهاوند در دوران ایلخانیان بوده است

ملاحظات :

1. درگزارش میراث فرهنگی همدان گفته شده است؛ این کتیبه در داخل مدرسه ای در منطقه قیصریه نگهداری می شده است . تنها مدرسه در حوالی قیصریه ، مدرسه ساخته شده در جنب مسجد حاج خدارحم است.

2. مسجد حاج خدا رحم تنها مسجدی در نهاوند است که دارای دو شبستان تابستانی و زمستانی بوده است البته قبل از باز سازی غیر اصولی در سال های اخیر است .

3. در جوار مسجد عمارت بزرگی بوده است که محل سکونت خاندان حاج خدارحم بوده و بعد ها زمین آن جهت احداث مدرسه مذکور اهدا شده است .

4. درخت چند صد ساله ای در حیاط این عمارت بوده که علی رغم تاکید واقف مبنی بر نگهداری آن قطع شده است .

5. در کتابچه جغرافیای نهاوند نوشته شاهزاده عز الدوله نگارش یافته به تاریخ صفر 1298 هجری قمری آمده است : مسجد حاج خدارحم که معمور است و در (آن جا ) نماز جماعت خوانده می شود .

به نظر می رسد احتمالاً عمارت(الخانی ) و مسجدین مورد اشاره در کتیبه مذکور همان مسجد حاج خدارحم و عمارت اجدادی خاندان حاج خدارحم در جوار مسجد باشد.این موضوع باید مورد تحقیق بیشتری قرار گیرد و این نظر فعلا یک احتمال است

1. مسجد جامع یا جمعه (مسجد امام حسن عسگری ) واقع در میدان قیصریه

با توجه به منابع موجود این مسجد در دوران حکومت سلجوقیان بنا شده و در زمان صفویه تعمیر شده است این مسجد دارای کمترین آرایه ها بوده و تنها دو کتیبه ساده به خط کوفی حاوی جملات "لاالله اله الله "و " محمد رسول الله " داشته که متاسفانه سال ها پیش که به غارت رفته است .

سال ها بعد اعتماد السلطنه در خصوص این مسجد نوشته :

(مسجد) جامع که مسجد بسیار کهن قدیمی است و منبر بسیار خوبی دارد، که (چنین ) معروف است که حضرت امام حسن عسگری علیه السلام در این مسجد نماز گزارده اند . در وسط شهر و بازار واقع است ( در محراب این مسجد سنگی است که در وسط محراب نصب شده و بر آن سنگ بعد از بسمله ، این دو بیت که تاریخ تعمییر مسجد است ، محکوک و کنقور است :

بوتراب آن ستوده صانع

کرد تعمیر مسجد جامع

سال تاریخ آن به آخر ماه

شود از نور حق دلش لامع

که ظاهراً این ماده تاریخ سال 1162 هجری قمری(صفوی ) را نشان می دهد .

در سفر نامه ناصرالدین شاه قاجار به نهاوند از امام جمعه نهاوند به نام میرزا محسن نامبرده شده است .

درکتابچه جغرافیای نهاوند نوشته شاهزاده عز الدوله، نگارش یافته به تاریخ صفر 1298 هجری قمری آمده است:

الف) مسجد جامع که مسجد بسیار کهنه قدیمی است، منبر بسیار خوبی دارد که معروف است، حضرت امام حسن عسگری علیه السلام در این مسجد نماز خوانده اند، در میان شهر و بازار قرار گرفته است .

ب) این اوقات برادر زاده میرزا محسن امام جمعه نهاوند به نام میرزا فضل الله مشغول مشغول تعمیر مسجدی نزدیک خانه امام جمعه است .

ج) روستای وهمان نهاوند تیول میرزا محسن امام جمعه نهاوند بوده است .

طبق اظهارات آقای عبدالله میرزا زمانیان در فصل نامه فرهنگان شماره 33 ، حاج محمد زمان میرزا فرزند محمود میرزای قاجار ، ملک شخصی خود را برای هزینه های مسجد جامع واگذار کرده است .

مسجد چهل ستون (مقام محمود )تاریخ اتمام بنای مسجد 1239 هجری

این مسجد از احداثات محمود میرزای قاجار حاکم نهاوند از سال 1230الی 1241 هجری قمری می باشد خود محمود میرزا و نویسند گان هم عصر وی به ساخت این مسجد تاکید کرده اند .

اعتما د ا لسلطنه در باره این مسجد نوشته است :

مسجد چهل ستون که قرب مسجد جامع (واقع )است و از زمین ارتفاعی دارد ،قیصریه ای مرحوم محمود میرزا ساخته (و این )مسجد را در بالای انبار وطویله قیصریه بنا کرده است . اما حالا قدری خرابی یافته ( در بالای سر در این مسجد بر سنگ مرمری این عبارت منقور است : این بنای محمود در زمانی مسعود به حکم همایونی شهنشاه زادهی اعظم اعلم محمود میرزای معظم به اتمام رسید ، سنه 1239 (هجری قمری ) (هم چنین )کتیبه دارد که قدری از آن ریخته ،در وسط آن کتیبه این عبارت قرائت شد :"السلطان بن السلطان فتحعلی شاه قاجار خلدا... ملکه " کتیبه خود ، چهل ستون دور تا دور سوره مبارکه ی هل آتی با کاشی بوده ،ولی حالا ریخته بعضی جاها کاشی ها باقی است و از بنای چهل ستون ،جز ستون های چوبی چیزدیگری باقی نمانده (است ). طول مسجد چهل ستون سی ودو قدم و عرض آن بیست قدم است ایضاء سنگ بزرگی است از مرمر در چهل ستون که این شرح در آن منقور است : "حسب الحکم شاهنشاه زاده ی عادل عالم محمود میرزا قاجار این مسجد مسمی به مقام محمود به اتمام رسید .و من لیل فتهجدو به نافله لک ،عسی ان یبعثک ربک مقاما محمودا ،(سنه 1239 )هجری شمسی . حرره پرورده ی نعمت محمودی ،عبد الطیف زنجانی "

نکات مهم :

الف.این مسجد در قسمت شمالی بازار قیصریه احداث شده و جای تقریبی آن را می توان اول خیابان گلشن دانست که از سمت شرق به دیوار امام زاده شاهزاده محمد وصل بوده و از سمت غرب به مغازه های کنونی خیابان گلشن منتهی می شده است .

ب. با توجه به مخروبه شدن این مسجد در زمان گزارش اعتماد السلطنه وحادثه سوختن بازار قیصریه و سپس تخریب و احداث خیابان سعدی، سنگ بنای این مسجد که موقع احداث خیابان بدست آمده برای حفظ و نگهداری به مدرسه علمیه راسته میرزا آقا منتقل شده و همین موضوع باعث اشتباه محققان شده و احداث این مدرسه (حوزه علمیه ) را به محمود میرزا قاجا ر منسوب کرده اند .

ج. با توجه به وقف نامه موجود (زمان میرزا )پسر حاکم نهاوند در زمان فحتعلی شاه (محمود میرزا قاجار) سه دانگ از مغازه های بازار قیصریه را وقف تعمیر و نگهداری این مسجد و مسجد پای قلعه نموده است .

د. در وقف نامه ؛آمده است نصف بازار نهاوند و نصف بازار قیصریه وقف مسجد چهل ستون و مسجد پای قلعه شده است ولی اکنون وضعیت این مغازه ها و پرداخت سهم این مساجد معلوم نیست و حدودصد سال بعد مسجد چهل ستون کلا تخریب ودر زمان پهلوی اول جای آن ، خیابان احداث شده است .

2. مسجد پای قلعه

این مسجد از احداثات محمود میرزا قاجار است و در کتاب های وی بدان اشاره شده است . در وقف نامه زمان میرزا پسر وی به وقف و پرداخت هزینه نگه داری این مسجد از مغازه ها ی بازار قیصریه اشاره شده است . گفته شده این مسجد شکوه و عظمت زیادی داشته و ساختمان مسجد سه طبقه بوده و درب وردی آ ن خیلی بزرگ بوده است .

مدارس ( حوزه ) های علمیه نهاوند

در جهان اسلام و به ویژه جهان تشیع به مدرسه ای گفته می شود که در آن علوم اسلامی آموزش داده می شود.

مدرسه در اصطلاح شیعه به معنی مرکز علوم دینی و به عبارت دیگر مرکزبررسی و پژوهش در فقه ،اصول ، حدیث و امور مربوط به تربیت مجتهد و مبلغ در زمینه شریعت اسلام ،می باشد .اولین حوزه علمیه تشیع در سده چهارم هجری در شهر نجف عراق ودر کنار حرم حضرت علی و توسط شیخ طوسی تاسیس شد .

البته در گذشته چون این مدارس تنها مکان های آموزش بوده اند به سایر علوم از جمله ریاضیات ،نجوم و ادبیات نیز می پرداخته اند .

در بیشتر موارد حوزه های علمیه در کنار بازار ، مسجد و حمام و قنات آب به صورت یک مجتمع ساخته می شده است و ارتباط تنگاتنگی و ارگانیکی بین این محدثات وجود داشته است و اصولا محله بدون این این ساختار های ارگانیک امکان ارتقا و پیشرفت نداشته است . این وضع در مورد مدارس علمیه نهاوند نیز صادق است .

 مدرسه علمیه مومن خان اعتماد الدوله شاملو ( حوزه علمیه امام خمینی )

این مدرسه توسط "محمد مومن خان اعتماد الدوله شاملو" از اشراف زدگان ترکمن و از طایفه شاملو و وزیر حاکم صفوی "شاه سلطان حسین صفوی" ساخته شده است .

قبیله شاملو بزرگترین قبیله ی هستند که به همراه شش قبیله دیگر توانستند شاه اسماعیل صفوی را به قدرت برسانند و در تمام محدوده ایران بعلاوه کشور های افغانستان ،آسیای مرکزی و عراق و ترکیه حضور دارند.

قبیله شاملو موقوفات زیادی در سراسر ایران دارند . در آرشیو ملی ایران اسناد زیادی از وضعیت این مدرسه (مدرسه مومن خان ) در نهاوند موجود است که به وضعیت موقوفات و دکاکین این مدرسه می پردازد .در این مدرسه اساتیدی مانند مرحوم آقای شیخ جعفر ،مرحوم ملا کاظم ،مرحوم حاج شیخ رضا ،مرحوم آقای آقا هادی قدوسی تدریس می کرده اند.

اعتماد السلطنه در باره مدارس (علمیه نهاوند)می نویسد : دو باب مدرسه در نهاوند است که یکی را مرحوم محمود میرزا بنا کرده اما به واسطه نداشتن موقوفه خراب و بایر شده است .

دیگری مدرسه ای است قدیمی که خوانین شاملو بنیان نهاده اند مدرسه ای با صفا و محکم الاساس است چند باب دکان موقوفه دارد و بالفعل معمور است .

همچنین اعتماد السلطنه در وصف بازار و قیصریه نهاوند آورده است :نهاوند سه کاروانسرا دارد اول کاروانسرای موسوم به قیصریه شاهزاده محمود دوم کاروانسرای مشهور به خیاط ها که قدیم است و خوانین شاملو (در عهد صفویه )بنا کردده اند .

تجار معتبر آنجا سکنا دارند . سیم کاروانسرای حاتم که جدید البنا و معمور است . این مدرسه و املاک متعلق به آن توسط مومن خان اعتماد السطنه صدر اعظم شاه، سلطان حسین صفوی جهت تحصیل طلاب علوم وقف شده است و در سال 1045 تعدادی املاک و موقوفات توسط جانی خان شاملو از جمله روستای عنبر قنبر نهاوند به آن اضافه شده است در سده های بعدی توسط افراد و اشخاص مختلفی تولیت و اداره شده است که می توان به میرزا اسداله خان و میرزا محمد خان یاور اشاره کرد.

این مدرسه و موقوفات آن محل مناقشه های بسیاری بود و افراد مانند عز الدوله حاکم نهاوند ، سیف الدوله حاکم ملایر و شیخ محمد نهاوندی و ... دخیل بوده اند .

نکات مهم :

الف. منظور اعتماد السلطنه از سرای خیاط ها (مشهور به راسته میرزا آقا) بازار پر رونقی بوده است که در آن دکان های سراجی ،رصافی (گیوه کشی )و سراجان (ساخت زین اسب) و رصافان (سازنندگان کفش های موسوم به گیوه ) و همچنین علاقبندان (سازندگان نعل اسب ) و صحافان ( جلد کنندگان کتاب )و دیگر مشاغل وجود داشته و مدرسه مومن خان شاملو در آن راسته قرار دارد . بعد ها به علت سکونت میرزا آقا حجت از بزرگان و مجتهدین عصر خود در مدرسه علمیه آ ن ( مدرسه مومن خان ) این سرا به راسته میرزا آقا شهرت یافت.

ب. اسناد زیادی از این مدرسه و املاک وقفی آن در آرشیو ملی ایران و کتاب ها وجود دارد . از جمله اسناد وقف واداره این مدرسه در زمان های مختلف و شرح سوءاستفاده از املاک وقفی آن و همچنین شرح تخریب مدرسه و اداره املاک متعلق به وقف که می تواند منبع تحقیقات مهمی در خصوص راسته میرزا آقا ، مدرسه مومن خان ، وضعیت موقوفات و دیگر مسائل اجتماعی و سیاسی نهاوند قرارگیرد .

سرنوشت تلخ این مدرسه و موقوفه های آن یکی از نکات عبرت آموز و غم بار در خصوص وقف و اوقاف در ایران است . مکانی که به عنوان مدرسه علمیه بنا و وقف شده و برای هزینه و استمرار تحصیل علوم توسط طلاب برای آن املاک و دکان های وقف شده بر اثر سوء مدیریت و و عدم نظارت از طرف دولت و مردم ، به جایی می رسد که کم کم فرسوده شده و موقوفات آن حیف و میل می شود ودر اثر بی شعوری و ضدیت رضا شاه پالانی اصل مدرسه نیز تخریب می شود .

این در حالی است که در تمام دنیا وقف و موقوفه جزء اصل و اصول ارکان کشور و ملت است و تجاوز به آن تقریبا محال است و شاهد آن موقوفات زیاد ی در کشور های جهان که بعد از چند قرن هنوز به شدت حراست و اداره می شود و اهداف واقف از وقف به شدت مورد حمایت دولت و مردم است

 مدرسه علمیه محمودیه این مدرسه توسط محمود میرزای قاجار حاکم نهاوند در دوران حکومت بر نهاوند ساخته شده است. مولف تاریخ ذوالقرنین وقتی اولاد محمود میرزای قاجار را معرفی می کند به صورت صریح علت تاسیس این مدرسه را اعلام می کند .

وی در معرفی اولین فرزند محمود میرزا می نویسد : نواب شیخ سیاوش میرزا از بطن مطهره والده نواب مسعود میرزا گوهری است یکتا که از بدایت طفولیت ،والد بزرگوارش به لباس شیخوخیت فضیلت و ملبس ساخت و به خواستگاری صبیه ی مرضیه ی افضل المجتهدین شیخ موسی نجفی به همسری این مولود مسعود پرداخت .

چون به شش سالگی رسید به اقصی الغایه در تربیتش کوشید در ولایت نهاوند مدرسه ای جهت تربیت او ترتیب داد و مدرسین متبحر معین نمود ،کتب آداب و علوم در دامان استعدادش نهاد .

در اندک زمانی ترقیات کامل در تعلم و تعلیم حاصل کرده ، پس از چندی به صوابدید والد بزرگوار روی سعادت به عتبات عالیات آورد . در آنجا نیز با شوقی بی منتها در خدمت معارف فضلای آن ولایت تلمذ نمود و بر مراتب حسن فضلت افزود .

اکنون نیز در آن دیار مجاور است و آثار ترقیات عظیمیه از وجود عاقبتش ظاهر . اللهم احفظه !

هر چند به دلیل کدورت نویسند از محمود میرزا و باقی شواهد از جمله بقیه خدمات محمود میرزا نمی توان تنها این مورد را دلیل تاسیس این مدرسه دانست .

بر اساس منابع تاریخی و تاکید خود میرزا محمود وی این مدرسه را جهت تحصیل طلاب علوم دین ساخته و از مدارسی بوده که به سبب داشتن اساتید مبرز ،امکانات و مواجبی که داشته طلاب زیادی را از شهر های مختلف جذب می کرده است .

این مدرسه همجوار" قلعه روئین دژ" جایی که در حال حاضر به مدرسه "بدر" مشهور است قرار داشته است و در سال 1297 اولین مدرسه به سبک نوین در نهاوند بوده است اعتماد السلطنه در باره مدارس (علمیه نهاوند)می نویسد :

دو باب مدرسه در نهاوند است که یکی را مرحوم محمود میرزا بنا کرده اما به واسطه نداشتن موقوفه خراب و بایر شده است .

این مدرسه نیز دارای موقوفات بوده ولی در حال حاضر حتی مکان خود مدرسه نیز به درستی معلوم نیست و وضعیت موقوفات آن نیز نامشخص است .

مدرسه علمیه گلشن سند ی ازاحداث مدرسه(علمیه ) گلشن در دست نیست . اما شواهی در دست است که در جوار مسجد ،حمام و بازار و قنات محله گلشن مدرسه ای هم بوده که فرسوده شده است .

الف. طبق اظهارات آقای مالکی از پیشکسوتان فرهنگی نهاوند در مصاحبه با فصلنامه فرهنگان شماره 12 ،مدرسه علمیه مومن خان که به علت مخالفت رضا شاه با دین و علوم دینی تعطیل و مخروبه شده بود .

لذا رئیس فرهنگ آن موقع نهاوند ، به نام مینایی تصمیم گرفت مدرسه ای جدید و مطابق خواست حکومت در محل آن بنا کند ساختمان اصلی حوزه مومن خان را تخریب و مدرسه جدید را در محل آن احداث می کنند.

درهمین ارتباط معماری یزدی استخدام و وی نیز با تخریب مدرسه گلشن ، مصالح ساختمانی آن را برای ساخت مدرسه سعدی در راسته میرزا آقا منتقل کرد .

در نهایت این مدرسه در سال 1318 شمسی افتتاح شد . طبق اظهارات آقای رزاق آذری در فرهنگان 24 : پیشینه مدرسه "بدر" مستقر در خانه خباز باشی در گوشه سرتل میدان پای قلعه به مدرسه ای به نام (مدرسه علمی و انتظامی نهاوند ) در محل چشمه دعویی (گلشن ) می رسد و برادر ایشان قاسم آذری مدرک اتمام تحصیل کلاش ششم خود را در سال 1306 از این مدرسه اخذ کرده است .

در بدو تاسیس سه کلاس داشته بعدا به شش کلاس رسیده است.

اگر به مقاله مرحوم دکتر عبداله شهبازی در فرهنگان شماره 16 با عنوان" پیشینه معماری سنتی در نهاوند " مراجع کنید در وصف محله گلشن می گویند : محله گلشن دارای تمامی موئلفه های لازم برای یک محله را که شامل حمام ، حسینیه ،مسجد ، فضای باز برای انجام مراسم مذهبی ، آب قنات و مغازه بود را داشت که به علت احداث خیابان جدید از دست رفت .

به نظر می رسد فضای باز مذکور محل مدرسه گلشن باشد که در سال 1318 تخریب شده است با توجه بدانچه قبلا در مورد مجتمع های احداثی و وقفی در سراسر ایران ، شامل ،مسجد ،مدرسه علمیه ،حمام و بازار گفته شد و اینکه در حال حاضر مسجد و حمام گلش و برخی مغازه های آن وجود دارد می توان ضلع دیگر این محله را که مدرسه بوده است را همان مدرسه تخریب شده گلشن دانست .

این که آیا مدرسه مذکور مدرسه علوم دینی بوده است یا نه باید مورد تحقیق کاملتری قرار گیرد .

مدرسه علمیه سر خیابان

تبدیل مدرسه علمیه مومن خان در راسته میرزا آقا به دبستان سعدی همیشه موجب اعتراض مومنین نهاوند بوده و تعطیلی حوزه علمیه موجب خلا و رکود در تربیت طلاب علوم دین شده بود لذا بعد از فرار رضا شاه از کشور و رخنه در استبداد رضا خانی، علمای نهاوند از جمله مرحوم حاج محمد ولی حیدری و حاج شیخ عزیز الله علیمرادیان تصمیم به احداث حوزه علمیه در نهاوند می گیرند و در همین راستا پدر حاج شیخ عزیزالله حاج کریم با خرید چند خانه در کنار خیابان اصلی مقدمه احداث مدرسه را فراهم و مرحوم شیخ محمد ولی حیدری نیز با گرد آوری منابع مالی از مومنین زمینه ساخت این بنا را فراهم می کنند .

معمار احداث بنا استاد حسین علی خاکباز همدانی بوده است این بنا که شامل مسجد و حوزه علمیه است در سال 1326 افتتاح می شود و محل پرورش تعداد زیادی از طلاب علوم دینی تاکنون بوده است . منابع: در دفتر نشریه موجود است .